Τι είναι Cluster;

Το Cluster πρωτοπαρουσιάστηκε ως έννοια στην αρχές της δεκαετίας του ΄90, από τον Michael Porter, καθηγητή του Princeton & του Harvard Business School.

Αποτελεί μορφή συνεργασίας μεταξύ επιχειρήσεων  και άλλων φορέων. Ουσιαστικά Cluster ονομάζεται ένας επιχειρηματικός συνεργατικός σχηματισμός που προωθεί την καινοτομία και την ανταγωνιστικότητα.

Τα cluster είναι γνωστά και ως «συστάδες» ή «συσπειρώσεις»  ή «εταιρικές συμπράξεις». 

Με τον όρο  clusters ή «Συστάδες» αναφερόμαστε σε ομάδες ανταγωνιστικών επιχειρήσεων, συνήθως εγκατεστημένων σε γειτνιάζουσες περιοχές, οι οποίες αλληλεπιδρούν με στόχο:

  • την επίτευξη οικονομιών κλίμακας (κοινές προμήθειες, logistics, αποθήκες κ.ά.),
  • την πρόσβαση σε πόρους (αγορές κεφαλαίων, ανάπτυξη και μεταφορά γνώσης, εξειδικευμένο προσωπικό),
  • την άμεση και έγκαιρη πληροφόρηση
  • την ανάληψη πρωτοβουλιών για τη μείωση του κόστους παραγωγής,
  • τη βελτίωση της λειτουργίας και την αύξηση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων – εταίρων

Κατά κύριο λόγο τα επιχειρηματικά clusters αποτελούνται από επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον ίδιο κλάδο (οριζόντια clusters) ή σε διαφορετικούς κλάδους της διαδικασίας παραγωγής, ανήκουν δηλαδή στην ίδια εφοδιαστική αλυσίδα (κάθετα clusters).

Τα clusters ή συστάδες  επιχειρήσεων εντοπίζονται σε συγκεκριμένη γεωγραφικά περιοχή, καθώς η γειτνίαση διευκολύνει την επικοινωνία, τις διαμεταφορές αλλά και την αλληλεπίδραση μεταξύ τους.

Σε περιφερειακό επίπεδο τα επιχειρηματικά cluster μπορούν να στοχεύουν στην ανάδειξη περιφερειακών συγκριτικών πλεονεκτημάτων, όπως τα τοπικά προϊόντα, οι τουριστικές και πολιτιστικές διαδρομές.

Αν όμως οι επιχειρηματικές συναλλαγές δεν επηρεάζονται από τη γεωγραφική απόσταση, οι συστάδες δύνανται να αναπτυχθούν σε μεγαλύτερο γεωγραφικά εύρος. Έτσι, υπάρχουν συστάδες σε τοπικό, υπερτοπικό, εθνικό αλλά και σε διεθνές επίπεδο. Συστάδες μπορεί ακόμα να αναπτυχθούν σε αστικό ή αγροτικό περιβάλλον.

Στα clusters,  εκτός από τις επιχειρήσεις–εταίρους (που ονομάζονται και «επιχειρήσεις κορμού»), συμμετέχουν υποστηρικτικές επιχειρήσεις και φορείς, όπως ενώσεις βιομηχανιών και επαγγελματικά επιμελητήρια, τεχνολογικά ιδρύματα, ερευνητικά ινστιτούτα και πανεπιστήμια, κυβερνητικοί οργανισμοί, χρηματοδοτικοί φορείς κ.ά., οι οποίοι παρέχουν υπηρεσίες οριζόντιου χαρακτήρα προς τους εταίρους της συστάδας.

Σύμφωνα με τους ειδικούς, τα Clusters αποτελούν ένα εξαιρετικό εργαλείο άσκησης οριζόντιας πολιτικής για την τόνωση τοπικών οικονομιών και τον επαναπροσδιορισμό του αναπτυξιακού μοντέλου μιας περιοχής, μιας χώρας, κλπ.

 

Η τυπική δομή ενός cluster

-cluster-δομή. businessmentor.gr

Ποιο είναι το κλειδί επιτυχίας των συστάδων;

 Κλειδί επιτυχίας των συστάδων είναι η εταιρικότητα, η ανάπτυξη εμπιστοσύνης μεταξύ των μελών, η διάχυση πληροφορίας/γνώσης και η εξασφάλιση χρηματοδοτήσεων.

Οι επιτυχημένες συστάδες διευρύνονται συνεχώς και ενσωματώνουν νέους εταίρους.

 

Κοινά χαρακτηριστικά των Clusters

– Η γεωγραφική εγγύτητα των διασυνδεδεμένων επιχειρήσεων, προμηθευτών, φορέων κ.ά

– H ισότιμη συμμετοχή των φορέων στο Cluster, (το οποίο αποτελεί μία ξεχωριστή οντότητα, η οποία εξελίσσεται).

– Η ύπαρξη κοινών στόχων που αποσκοπούν στην αμοιβαία ωφέλεια των συμμετεχόντων (που διατηρούν μεταξύ τους ελαστικές σχέσεις)

– Η ανεξαρτησία των συμμετεχόντων στο Cluster (επιχειρήσεων, φορέων κ.ά)

Αξίζει να σημειωθεί πως δεν είναι απαραίτητο ένα Cluster να είναι εταιρεία. Μπορεί να λειτουργεί ως μία σύμπραξη με κοινά αποδεκτούς όρους και στόχους.

 

Τα πλεονεκτήματα του Cluster

Βοηθά στην διάχυση της γνώσης (ανταλλαγή γνώσεων, καλών πρακτικών κά)

Επιτυγχάνει οικονομίες κλίμακας (κοινή χρήση εγκαταστάσεων, υποδομών, υπηρεσιών κ.ά πόρων)

Αποκτά πιο εύκολα πρόσβαση σε εξειδικευμένο προσωπικό

Δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες για Έρευνα και την Ανάπτυξη (R&D)

Βελτιώνει την Λειτουργική Αποδοτικότητα (Operational Efficiency)

Ενθαρρύνει την εξωστρέφεια

Ενισχύει την καινοτομία

Προδιαθέτει στην δημιουργία νέων εταιρειών κυρίως μέσω spin-offs (=δημιουργία νέας εταιρείας μέσα από την διανομή ή πώληση μετοχών της «μαμάς» εταιρείας)

Επιταχύνει την δημιουργία «κοινωνικού κεφαλαίου»

 

Παραδείγματα Clusters

Επιχειρηματικά Clusters μπορεί να συναντήσει κανείς σε πολλές περιοχές του πλανήτη. Η καλύτερη όμως απόδειξη πως δεν είναι ένα εποχιακό φαινόμενο, αλλά μια στρατηγική επιλογή προώθησης της καινοτομίας και κατ΄επέκταση ανάπτυξης της περιοχής, μπορεί να καταδειχθεί, ανατρέχοντας στην περίπτωση της Silicon Valley (San Francisco Bay Area). Σχεδόν μισό αιώνα μετά την εγκατάσταση των πρώτων innovators στην περιοχή και παρά τα μειονεκτήματα της (σεισμογενές υπέδαφος, υψηλές τιμές ακινήτων κ.ά) η Silicon Valley παραμένει η παγκόσμια πρωτεύουσα του Hi-Tech.

cluster

Εικόνα 1: Τουριστικό Cluster στο Cairns της Αυσταλίας.

 

Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Clusters, μόνο στην Ευρώπη, την περίοδο 2016-2013 καταγράφηκαν 2017 Clusters στα οποία συμμετείχαν επιχειρήσεις από 28 διαφορετικούς εμπορικούς κλάδους.

 

Case study Cluster Κρασιού Καλιφόρνιας

Στο επιτυχημένο Cluster Κρασιού της Καλιφόρνιας συμμετείχαν 680 εμπορικές επιχειρήσεις κρασιού, χιλιάδες ανεξάρτητοι παραγωγοί σταφυλιού και άλλοι επαγγελματικοί κλάδοι ως αναλύονται στην εικόνα 2. Όπως γίνεται αντιληπτό από το σχεδιάγραμμα, ο ρόλος των εκεί κρατικών υπηρεσιών υπήρξε καταλυτικός, σε αντίθεση με ότι συμβαίνει στην Ελλάδα.

cluster κρασιού Καλιφόρνια

Εικόνα 2: Ανατομία Cluster Κρασιού Καλιφόρνιας

 

 

 

 

Παραδείγματα Ελληνικών clusters

Οι επιχειρηματικές συστάδες, λειτουργούν στην Ελλάδα συνήθως υπό τη μορφή σύγχρονων συνεταιρισμών και άλλων επιχειρηματικών συμπράξεων, όπου μέλη τους είναι οι επιχειρήσεις συγκεκριμένων κλάδων. 

Χαρακτηριστικό παράδειγμα στρατηγικής συμμαχίας που έχει τη μορφή cluster αποτελεί το Δίκτυο Βιολογικών Προϊόντων που συστάθηκε με πρωτοβουλία του Συνδέσμου Βιομηχανιών Βορείου Ελλάδος. Πρόκειται για τη δημιουργία ενός φορέα εργαλείων και υπηρεσιών ενημέρωσης και προώθησης προϊόντων βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας, σε επιχειρήσεις προϊόντων και καταναλωτές (www.biocluster.gr). 

 Ένα άλλο παράδειγμα cluster είναι το Corallia. H πρωτοβουλία ξεκίνησε τον Μάιο του 2006 ως “Hellenic Technology Clusters Initiative-HTCI” με χρηματοδότηση από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα “Ανταγωνιστικότητα” του Γ’ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης. Το 2008 μετονομάστηκε σε Corallia και ενώ στην αρχή συμμετείχαν μόνο 15 εταιρείες -ελληνικές και ξένες- υψηλής τεχνολογίας, πλέον το Cluster αριθμεί 70 εταιρείες με την παράλληλη συνεργασία 35 πανεπιστημιακών και ερευνητικών ιδρυμάτων.

Μετά, λοιπόν, από δύο χρόνια λειτουργίας, ο κύκλος εργασιών αυξήθηκε κατά 59,56%, οι εξαγωγές κατά 109,67%, η απασχόληση κατά 92,63% και ο αριθμός των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας κατά 137,55%.

Άλλο γνωστό ελληνικό cluster είναι το Δίκτυο Κατασκευαστών Ηλιακών Συστημάτων SOLARNET

Το δίκτυο SOLARNET,το οποίο ιδρύθηκε το 1998 και λειτουργεί κανονικά από τις αρχές του 2001 έως σήμερα , αφορά τη δημιουργία βιομηχανίας παραγωγής δεξαμενών ζεστού νερού στην Ελλάδα και αποτελείται από τις ακόλουθες επιχειρήσεις με τις ενδεικνυόμενες δραστηριότητες:

1. FOCO EΠΕ Βιομηχανία παραγωγής ηλιακών συστημάτων.

2. ΗΛΙΟΑΚΜΗ ΕΠΕ Βιομηχανία παραγωγής ηλιακών συστημάτων.

3. SOLE Α.Β.Ε.Ε. Βιομηχανία παραγωγής ηλιακών συστημάτων.

4. ΚΙΚΕΡΩΝ ΕΛΛΑΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΕΠΕ Βιομηχανία παραγωγής ηλιακών συστημάτων.

5. CALORIA ABEE Βιομηχανία παραγωγής ηλιακών συστημάτων.

6. ΚΟΥΜΑΚΗΣ Α.Ε.Β.Ε. Εμπορικό δίκτυο πωλήσεων

7. HELCOM AE Προμηθευτής πρώτων υλών

8. HELLAFOAM Α.Β.Ε.Ε. Προμηθευτής πρώτων υλών

9. ΚΑΠΕ Παροχή τεχνογνωσίας 

Οι 9 φορείς συνέστησαν το Δίκτυο SOLARNET με στόχο την ανάπτυξη και κατασκευή δεξαμενών ζεστού νερού (boilers), χωρητικότητας έως 1000 lt, με προορισμό την αγορά ηλιακών συστημάτων ζεστού νερού και θερμότητας, καθώς και την αγορά θερμοσιφώνων (Ηλεκτρικών και Φυσικού αερίου).

Ο αρχικός σχεδιασμός αφορούσε την ικανοποίηση των αναγκών των μελών του δικτύου, οι οποίες, όμως, θα έπρεπε να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις για νέα τεχνολογία, υψηλή ποιότητα και ανταγωνιστικό κόστος. Επιπλέον, αξιοποιώντας τις οικονομίες κλίμακος που προσφέρονται, στόχευαν σε μία ιδιαίτερα ανταγωνιστική κερδοφόρα επιχείρηση, κατασκευάζοντας προϊόντα για διάθεση σε τρίτους, στα μέλη και για απ’ ευθείας εξαγωγή.

4 Βήματα ανάπτυξης συστάδων-clusters 

H συγκρότηση – ανάπτυξη ενός cluster μπορεί να τυποποιηθεί σε 4 επιμέρους βήματα.

  1. Ανάπτυξη κοινής αντίληψης και στόχων – εδραίωση εμπιστοσύνης των εν δυνάμει μελών της συστάδας. Το πρώτο βήμα είναι να προετοιμαστεί το έδαφος, να βρεθούν οι επιχειρήσεις που θα συμμετάσχουν. Για το σκοπό αυτό απαιτείται καταρχήν να παρουσιαστούν τα αμοιβαία οφέλη που θα έχουν οι επιχειρήσεις μέσα από αυτό και να τονιστεί ότι η συνεισφορά του cluster είναι μεγαλύτερη από αυτή του κάθε φορέα αν λειτουργούσε ανεξάρτητα. Στη συνέχεια, πρέπει να εδραιωθεί εμπιστοσύνη μεταξύ των μελών. Η εδραίωση της εμπιστοσύνης μεταξύ των μελών του cluster συμβάλλει στη διάχυση πληροφορίας μεταξύ των μελών, στην ανταλλαγή ιδεών, στην καλή συνεργασία μεταξύ τους, στην από κοινού ανάληψη έργων κλπ. και αποτελεί το κλειδί για την επιτυχημένη λειτουργία του cluster. Η εμπιστοσύνη είναι ιδιαίτερη σημαντική παράμετρος, ειδικά στην περίπτωση που οι επιχειρήσεις παραδοσιακά λειτουργούν με γνώμονα το εταιρικό και μόνο συμφέρον, διαμορφώνουν αυτόνομα εταιρικές στρατηγικές ή έχουν χαρακτηριστικά όπως μυστικοπάθεια κτλ. Για να αναπτυχθεί εμπιστοσύνη απαιτείται να υλοποιηθούν συγκεκριμένες δράσεις που να ενθαρρύνουν τη διάχυση πληροφορίας και να προωθούν την ανάπτυξη δικτύου προηγμένης γνώσης (advanced knowledge networks). Η εργασία αυτή από μόνη της είναι δύσκολη. Απαιτείται να επιλυθούν θέματα, όπως σε ποιο βαθμό κάθε πληροφορία είναι κοινοποιήσιμη στα μέλη του δικτύου, αφού τα μέλη είναι από τη μία συνεργάτες εντός του δικτύου και από την άλλη ανταγωνιστές εκτός αυτού. Σημαντική είναι όμως και η διατήρηση της εμπιστοσύνης. Προκειμένου να διατηρηθεί η εμπιστοσύνη, πρέπει να αποφεύγεται η εκμετάλλευση ιδεών των μελών που μπορεί να προβούν εις βάρος των υπολοίπων μελών.
  2.  Ανάπτυξη στρατηγικών δεσμών (φάση εταιρικότητας) Το επόμενο βήμα για την ανάπτυξη cluster είναι ο προσδιορισμός και η ανάπτυξη στρατηγικών δεσμών ή αλλιώς η ανάπτυξη και τυπικών δεσμών συνεργασίας (formalising linkages). Το βήμα αυτό ουσιαστικά μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσα από τον προσδιορισμό (competence audit) του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος της περιοχής, των δεξιοτήτων των μελών του cluster και τον εντοπισμό των αδυναμιών. Η διάγνωση των δυνάμεων και αδυναμιών του cluster μπορεί αργότερα να εξελιχθεί σε μηχανισμό (competence system) για την επισκόπηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων του cluster και την παρακίνηση των μελών για πιο στενές συνεργασίες, τόσο μεταξύ τους, όσο και με πανεπιστήμια και ερευνητικά ινστιτούτα. Ο μηχανισμός αυτό μπορεί να συντελέσει στην αντιμετώπιση προβλημάτων που προκύπτουν και να καθοδηγήσει δυνητικούς εταίρους, ώστε να αναγνωρίσουν πιο γρήγορα και αποτελεσματικά πιθανές συνεργασίες σε τομείς, όπως είναι η έρευνα και ανάπτυξη R&D, προμήθειες, πωλήσεις.
  3.  Ανάπτυξη στρατηγικής και οράματος (φάση προγραμματισμού) Στόχος είναι να διαμορφωθεί κοινό όραμα, στόχος και στρατηγική. Απαιτείται να αποτυπωθεί η παρούσα κατάσταση και να εκτιμηθεί ποιες θα είναι οι ανάγκες της αγοράς στο μέλλον. Για να επιτευχθεί αυτό χρήσιμο είναι να πραγματοποιηθούν συνεντεύξεις με έμπειρα άτομα, να διοργανωθούν συζητήσεις μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών και των ειδικών της αγοράς, να ανταλλαγούν ιδέες (brainstorming) κλπ. Το όραμα στα πρώτα βήματα ανάπτυξης του cluster μπορεί να είναι πολύ ευρύ, όπως «Σε πέντε χρόνια να έχει διπλασιαστεί ο κύκλος εργασιών των επιχειρήσεων του cluster». Σταδιακά, καθώς θα μπορέσει να προσδιοριστεί καλύτερα το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα του cluster και οι ευκαιρίες ανάπτυξης, το όραμα θα γίνει πιο εστιασμένο και πιο συγκεκριμένο. Άλλα μεγέθη μέτρησης της ανάπτυξης και επιτυχημένης πορείας των clusters μπορεί να είναι οι εξαγωγές, ο αριθμός απασχολουμένων, ο αριθμός των επιχειρήσεων κορμού που συμμετέχουν ή ο αριθμός των επισκεπτών.
  4. Υλοποίηση του cluster (φάση ωρίμανσης της συστάδας) Αφού αναπτυχθεί η στρατηγική και το όραμα του cluster, το επόμενο βήμα είναι η υλοποίηση. Χρειάζεται να αναπτυχθεί ένα σχέδιο δράσης των πρωτοβουλιών που θα αναπτύξει το cluster. Οι δράσεις αυτές κατά βάση διακρίνονται σε δύο κατηγορίες. α) δράσεις που έχουν στόχο τη βελτίωση της δυναμικής του cluster β) δράσεις που έχουν στόχο τη βελτίωση του εξωτερικού περιβάλλοντος μέσα στο οποίο λειτουργεί το cluster. Αναλυτικότερα, τo σχέδιο δράσης θα πρέπει, πέρα από το να προσδιορίσει ποιες δράσεις θα υλοποιηθούν, να προδιαγράψει τα αναμενόμενα αποτελέσματα, να αναγνωρίσει τους απαιτούμενους πόρους, να προσδιορίσει ποιοι από το cluster έχουν την τεχνογνωσία και τις δεξιότητες και θα μπορούσαν να εμπλακούν. Για την υλοποίηση του σχεδίου δράσης δύναται να συσταθούν ομάδες δράσεις (task force) με τη συμμετοχή ενός τουλάχιστον μέλους της ομάδας διοίκησης (leadership group). Ακόμα, όμως, και στην περίπτωση που το cluster αναπτυχθεί πλήρως, θα πρέπει να εξελίσσεται, καθώς οι απαιτήσεις της αγοράς αλλάζουν και οι ίδιες οι επιχειρήσεις που το αποτελούν μετασχηματίζονται. Έτσι, τα cluster πρέπει συνεχώς να επανεξετάζουν το όραμα και τη στρατηγική τους, προκειμένου να παραμείνουν καινοτόμα. Αντίστοιχα, θα πρέπει να αναμορφώνουν κάθε φορά τους στόχους και το σχέδιο δράσης, ανταποκρινόμενοι στις συνεχώς εξελισσόμενες συνθήκες και στις ανάγκες της αγοράς. Συνεπώς, το 3ο και 4ο βήμα επαναλαμβάνονται κατά τη διάρκεια της ζωής του cluster. Αφού ολοκληρωθεί ο κύκλος της ανάπτυξης, συνιστάται η θεσμοθέτησή του, να ιδρυθεί, δηλαδή, μια εταιρεία. Στόχος είναι η νέα εταιρεία που θα φιλοξενεί το cluster να είναι αυτοχρηματοδοτούμενη και ο εμπνευστής του cluster (facilitator) να παραμείνει ενεργό μέλος της ομάδας διοίκησης της εταιρείας. Αυτή η νέα εταιρεία θα παρέχει υπηρεσίες σε στενότερο γεωγραφικό εύρος σε σχέση με επαγγελματικές και άλλες εμπορικές ενώσεις (professional/trade chambers & organisations), αλλά θα εξυπηρετεί μεγαλύτερο πλήθος επιχειρήσεων μέσα στην περιοχή αυτή, δηλαδή τις επιχειρήσεις μέλη του cluster. Η εταιρεία θα λειτουργεί προς το συμφέρον των μελών της.