Η ιδεολογική μετατόπιση της ακαδημαϊκής Αμερικής 1980–2025

Τα αμερικανικά πανεπιστήμια υπήρξαν πάντα καθρέφτης των κοινωνικών αλλαγών.
Σήμερα όμως, μοιάζουν περισσότερο με πολιτικό βαρόμετρο. Και το βέλος δείχνει σταθερά προς τα αριστερά. 

Από το 1980 ως το 2025. Η μεγάλη στροφή

Το 1980, μόλις 20% των φοιτητών αυτοπροσδιορίζονταν ως “φιλελευθεροι προοδευτικοί”.
(εικόνα 1). Σαράντα πέντε χρόνια μετά, το ποσοστό έχει φτάσει στο 53%.
Οι συντηρητικοί παραμένουν σχεδόν σταθεροί γύρω στο 20%.

Εικόνα 1. Political Evolution Students vs Professors USA (πηγές Indipentent.org, CSPI center,  philmagness,   National Academy of Scholars )

Στους καθηγητές, η τάση είναι ακόμη εντονότερη.

Από 45% φιλελεύθερους τη δεκαετία του ’80, σε 60% το 2025.
Οι συντηρητικοί έχουν περιοριστεί στο 13%.

Εικόνα 2. Πολιτική ταυτότητα Καθηγητών ΗΠΑ. (πηγές Indipentent.org, CSPI center,  philmagness,  )

Αυτά τα στοιχεία δεν βασίζονται σε μεμονωμένες δημοσκοπήσεις, αλλά σε συνδυαστικά δεδομένα από HERI, FIRE College Pulse, Pew, Gallup και CSPI που με τη βοήθεια της ΤΝ αντλήσαμε από τα πιο αξιόπιστα ιδρύματα μελέτης της αμερικανικής ανώτατης εκπαίδευσης.

Η ιδεολογική ανισορροπία

Η υπεροχή των φιλελεύθερων είναι ξεκάθαρη.
Στους φοιτητές η ποικιλία απόψεων παραμένει μεγαλύτερη, αλλά στους καθηγητές η ιδεολογική ομοιομορφία αγγίζει επίπεδα ρεκόρ.Η απόκλιση αυτή δεν είναι αμελητέα.
Όπως καταγράφει το Independent Institute, σε πολλές ανθρωπιστικές σχολές η αναλογία καθηγητών υπέρ των φιλελεύθερων ξεπερνά το 10 προς 1.

Όχι όλα τα πεδία ίδια

Η πολιτική κλίση αλλάζει ανάλογα με το αντικείμενο σπουδών.

• Το NAS (National Association of Scholars) αναφέρει πως στα Humanities & Social Sciences  το 65% των φοιτητών δηλώνουν φιλελεύθεροι. Στους καθηγητές, η αναλογία  ξεπερνά το 10:1 υπέρ Δημοκρατικών έναντι Ρεπουμπλικανών στα μέλη ΔΕΠ.
• Το CSPI στο Diverse and Divided: A Political Demography of American Academia (2024) που αναλύει College Pulse και HERI δεδομένα, αναφέρει πως σε STEM & Business κλάδους υπάρχει περισσότερη ισορροπία καθώς οι φοιτητές είναι 40–45% φιλελεύθεροι, 30–35% συντηρητικοί. Το δε  Fordham Institute, (Best Colleges for Political Diversity, 2023)  επιβεβαιώνει ότι τα STEM και Business τμήματα έχουν πιο ισορροπημένη πολιτική σύνθεση. Το μεγαλύτερο ποσοστό συντηρητικών ή ανεξάρτητων φοιτητών σε σχέση με φιλελεύθερους.
  

Εικόνα 3. Ιδεολογική κατανομή φοιτητών ΗΠΑ (Πηγή: Snopes,  SSRN, Fordham Institute )

Επίπεδο σπουδών και ιδεολογικές τάσεις

Παρατηρείται συσχέτιση μεταξύ επιπέδου σπουδών και φιλελεύθερων τάσεων. Οι κάτοχοι μεταπτυχιακών και διδακτορικών τίτλων εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά φιλελεύθερων απόψεων (57%) σε σύγκριση με τους πτυχιούχους (48%).​

Εικόνα 4. Ιδεολογική κατανομή Bachelor πτυχία (Πηγή: Snopes,  SSRN, )

 

Εικόνα 5. Ιδεολογική κατανομή Master/PhD  (Πηγή: Snopes,  SSRN, )

Η εκπαίδευση διευρύνει ορίζοντες, αλλά ταυτόχρονα δημιουργεί ιδεολογικές φυσαλίδες Eιδικά όταν η διαφορετική άποψη γίνεται μειοψηφία.

 

Η κρίση της ποικιλομορφίας ιδεών

Η ποικιλομορφία δεν αφορά μόνο φύλο ή φυλή. Αφορά και ιδέες.
Κι εκεί, η αμερικανική ακαδημαϊκή κοινότητα δείχνει να φτωχαίνει.

Ακόμη και το φιλελεύθερο FIRE (Foundation for Individual Rights and Expression) έχει καταγράψει αύξηση περιστατικών αυτολογοκρισίας φοιτητών, κυρίως όσων δηλώνουν συντηρητικοί. Η διαφωνία έχει γίνει ρίσκο. Και ένα πανεπιστήμιο που φοβάται τη διαφωνία, χάνει την ουσία του.

Το ερώτημα που γεννάται 

Μετά από όλα αυτά, το πρώτο ερώτημα που γεννάται είναι αν η στροφή αυτή προς αριστερά (από το 1980 έως σήμερα) είναι φυσικό προϊόν κοινωνικής εξέλιξης ή μήπως ένδειξη ότι το ακαδημαϊκό περιβάλλον έχει χάσει την ισορροπία του;

Σε μια εποχή όπου το πανεπιστήμιο θα έπρεπε να είναι εργαστήριο ελεύθερης σκέψης, η ιδεολογική μονομέρεια θυμίζει περισσότερο γραφείο τύπου ενός κόμματος. Πόσο καλό η κακό έχει κάνει αυτή  η ανισορροπία?

Για να απαντήσω σε αυτό το ερώτημα αποφάσισα να ψάξω ποιοτικά και ποσοτικά στοιχεία για την εξέλιξη του ακαδημαϊκού επιπέδου από το 1980 έως σήμερα. 

Από τη δεκαετία του 1980, η μεδοδική εφαρμογή της εκπαιδευτικής πρακτικής Critical pedagogy, του μαρξιστή Πάολο Φρέιρε, σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, έφερε  μαζικοποίηση της ανώτατης εκπαίδευσης και  μείωση των απαιτήσεων για αριστεία. Όλα αυτά,  συνέβαλαν στην αύξηση της συμμετοχής φοιτητών (εικόνα 6), στη διεύρυνση της πρόσβασης και στη συνεχή άνοδο των βαθμολογιών (grade inflation). 

Εικόνα 6. Εξέλιξη ποσοστού πτυχιούχων Bachelor ΗΠΑ, 1980-2025 (Πηγή Statista, NCES )

Ωστόσο, με δεδομένο ότι η πραγματική κοινωνική προσφορά μετριέται από τον αριθμό και τον αντίκτυπο των καινοτομιών που φτάνουν στην αγορά και δημιουργούν νέες θέσεις εργασίας, προϊόντα και κυρίως ευημερία, έψαξα να βρω περισσότερα στοιχεία. 

Η wikipedia (που ακόμη και ο ίδιος ο δημιουργός της Larry Sanger πλέον χαρακτηρίζει εργαλείο woke προπαγάνδας) μας ενημερώνει  πως η θετική αναβάθμιση του ακαδημαϊκού επιπέδου των ΗΠΑ την περίοδο 1980–2025 αποτυπώνεται τόσο σε εκπαιδευτικούς δείκτες όσο και σε κοινωνικό αντίκτυπο με καινοτομίες και ερευνητική δαπάνη. Και πράγματι τα στοιχεία που βρήκα το επιβεβαιώνουν (εικόνα 7, 8). 

Εικόνα 7. Καινοτομίες, πατέντες και startups ΑΕΙ ΗΠΑ (Πηγή: ITIF, Bush Center )

Εικόνα 8. Εξέλιξη ετήσιων δαπανών έρευνας/καινοτομίας των ΑΕΙ ΗΠΑ δις $  (Πηγή: ITIF, Bush Center )

Ωστόσο πέρα από τους δείκτες που εμφανίζονται σε παραδοσιακές εκθέσεις (GDP, HDI), πλήθος ερευνητικών πηγών καταδεικνύουν ότι η πρόοδος δεν ήταν τόσο ομοιόμορφη όσο φαίνεται, και η Wikipedia συχνά υποβαθμίζει τις σκοτεινές πτυχές του αμερικανικού εκπαιδευτικού συστήματος.

Κρίσιμοι αρνητικοί δείκτες & παραδοξότητες

• Εισοδηματική ανισότητα (Gini, 90/10 ratio, εικόνα 9):
  Το ποσοστό ανισότητας αυξάνεται διαρκώς από το 1980. Ο Gini index ξεπερνά το 0.43 το 2020, με τον δείκτη 90/10 να αυξάνεται κατά 39% μέσα σε τέσσερις δεκαετίες, υπερβαίνοντας τους αντίστοιχους δείκτες των άλλων αναπτυγμένων χωρών.
• Αποτυχία κοινωνικής κινητικότητας.
  Η πλειονότητα των πρώτης γενιάς και χαμηλού εισοδήματος φοιτητών δεν καταφέρνει να αποφοιτήσει. Οι αποκλίσεις στην ολοκλήρωση σπουδών είναι έως 45 ποσοστιαίες μονάδες χαμηλότερες για φτωχούς φοιτητές έναντι των πλουσίων, όπως τεκμηριώνει το Pell Institute Report (2024). Οι αποκλίσεις μεταξύ πολιτειών διαρκώς βαθαίνουν.
• Αύξηση του φοιτητικού χρέους.
  Το ποσό χρέους για εκπαίδευση έχει πολλαπλασιαστεί από τη δεκαετία του 2000, εμποδίζοντας την πραγματική ευημερία των φοιτητών.
• Antisocial Innovation (αντικοινωνικές καινοτομίες).
  Σε αντίθεση με ότι πιστεύεται, πολλές καινοτομίες δεν ωφελούν την κοινωνία. Από επιβλαβή χημικά μέχρι τεχνολογίες που υπονομεύουν την ιδιωτικότητα, αυξάνουν τον παραγοντικό έλεγχο ή ενισχύουν τα αλγοριθμικά λάθη. Η νέα γενιά τεχνολογίας ενισχύει την εποπτεία, περιορίζει την ελευθερία και συχνά επιβαρύνει την ψυχική υγεία και την κοινωνική συνοχή.
• Περιφερειακές αποτυχίες και “dark sides” of innovation.
  Οικονομικές πολιτικές για ενίσχυση της καινοτομίας συχνά δημιουργούν αστάθεια, stress και εργασιακές απώλειες σε περιοχές μη προσαρμόσιμες στην αλλαγή.

Παρακάτω εμφανίζεται ένα σύνθετο διάγραμμα με τους σημαντικότερους αρνητικούς δείκτες ευημερίας που σχετίζονται με την εκπαιδευτική καινοτομία στις ΗΠΑ: ανισότητα εισοδήματος (Gini Index), φοιτητικό χρέος και completion gap (διαφορά ολοκλήρωσης σπουδών μεταξύ προνομιούχων και μη προνομιούχων).

Εικόνα 9. Η σκοτεινή πλευρά της ευημερίας ΗΠΑ: ανισότητα, χρέος, completion gap ( Πηγή: Pew Research Center, Pell Institute report 2024, Duke Law ), 

Το γράφημα αποτυπώνει την αύξηση της ανισότητας, του φοιτητικού χρέους και του gap αποφοίτησης από τη δεκαετία του 1980 ως το 2025, καταδεικνύοντας ότι οι δομικές αντιφάσεις παραμένουν παράλληλα με την τεχνολογική και πανεπιστημιακή πρόοδο. Για μένα η καλύτερη απόδειξη πως δεν είναι όλα τόσο ρόδινα όσο θέλει να μας τα παρουσιάζει η Wikipedia. 

Προς έναν ισορροπημένο διάλογο

Η ιδεολογική μετατόπιση στην ακαδημαϊκή Αμερική αποτελεί πολύπλοκο φαινόμενο που αντανακλά ευρύτερες κοινωνικές αλλαγές. Ενώ τα πανεπιστήμια έχουν συμβάλει σημαντικά στην καινοτομία και την πρόοδο, εγείρονται θεμιτά ερωτήματα για την ισορροπία των ιδεών, την κοινωνική ισότητα και το ρόλο της πολιτικής στα πανεπιστήμια.

Η πρόκληση δεν είναι η επιστροφή σε παλαιότερα μοντέλα, αλλά η δημιουργία περιβάλλοντος που ενθαρρύνει τόσο την πρόοδο όσο και τη διατήρηση της πνευματικής ποικιλομορφίας. Αυτό απαιτεί συνεχή διάλογο, αποσύνδεση της εκπαίδευσης από την πολιτική,  κριτική σκέψη και προσπάθειες για μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή.

Παράλληλα, η συγκριτική μελέτη με την Ευρωπαϊκή Ένωση γίνεται επιτακτική ανάγκη. Τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, παρά τις διαφορές τους στη δομή και χρηματοδότηση, αντιμετωπίζουν παρόμοιες προκλήσεις.  Mαζικοποίηση, πίεση για καινοτομία, κοινωνικές ανισότητες. Μια συστηματική έρευνα του ευρωπαϊκού ακαδημαϊκού τοπίου θα αποκαλύψει αν οι αμερικανικές τάσεις αντανακλούν παγκόσμια φαινόμενα ή περιφερειακές ιδιαιτερότητες, προσφέροντας εναλλακτικά μοντέλα για την ισορροπία μεταξύ προόδου και πνευματικής ποικιλομορφίας.

Τελικά, η αξία των πανεπιστημίων δεν μετριέται μόνο από την καινοτομία που παράγουν ή την ιδεολογική σύνθεσή τους, αλλά από την ικανότητά τους να καλλιεργούν πολίτες με κριτική σκέψη, ικανούς να αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις μιας σύνθετης κοινωνίας.