Η Σύμβαση του Ανόι. Το νέο τοίχος του Βερολίνου;

Τι ετοιμάζουν Ρωσία Κίνα και γιατί πρέπει να μας νοιάζει

Στις 24 Δεκεμβρίου 2024, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ενέκρινε τη νέα Σύμβαση κατά του Κυβερνοεγκλήματος, με τελετή υπογραφής στο Ανόι στις 25–26 Οκτωβρίου 2025, ενώ θα παραμείνει ανοιχτή για υπογραφή έως τις 31 Δεκεμβρίου 2026 στη Νέα Υόρκη. 

Η σύμβαση θα τεθεί σε ισχύ όταν επικυρωθεί από 40 κράτη. 

Από τη Βουδαπέστη στο Ανόι

Μέχρι σήμερα, ο διεθνής μηχανισμός που καθόριζε το κυβερνοέγκλημα ήταν η Σύμβαση της Βουδαπέστης (2001) του Συμβουλίου της Ευρώπης, που εγγυάται την ελευθερία της έκφρασης και το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα.  

Η Κίνα και η Ρωσία αρνήθηκαν να την υπογράψουν, θεωρώντας ότι η δυτική της καταγωγή περιορίζει τον κρατικό έλεγχο. Σήμερα, μέσω ΟΗΕ, προωθούν ένα νέο πλαίσιο που φιλοδοξεί να επισκιάσει τη Βουδαπέστη, επιβάλλοντας τη δική τους ιδεολογία: την «ψηφιακή κυριαρχία» – δηλαδή το δικαίωμα του κράτους να ελέγχει το διαδίκτυο των πολιτών του. 

 

Ο κίνδυνος πίσω από τις λέξεις. Το νέο ψηφιακό Τείχος του Βερολίνου;

Η νέα συνθήκη χρησιμοποιεί ευρύ και ασαφή ορισμό του κυβερνοεγκλήματος, επιτρέποντας να συμπεριληφθούν και «εγκλήματα περιεχομένου» όπως παραπληροφόρηση ή «εξτρεμισμός».

Ακόμη και οργανισμοί όπως η Human Rights Watch προειδοποιούν ότι η συνθήκη, όπως διατυπώθηκε, «επιτρέπει την ποινικοποίηση της ειρηνικής διαφωνίας και της δημοσιογραφικής έρευνας». 

Το δε FDD (Foundation for Defense of Democracies) χαρακτηρίζει το κείμενο  «Trojan Horse for suppressing dissent», (δούρεος ίππος για την καταστολή της διαφωνίας)  εστιάζοντας στη συνδυασμένη χρήση ασαφών ορισμών και διακρατικής αστυνομικής συνεργασίας.

Στο ίδιο πνεύμα, το European University Institute / GC Human Rights hub τεκμηριώνει ότι οι ρεαλιστικές εγγυήσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι αδύναμες και εξαρτώνται από εθνική εφαρμογή.​ 

Παραδείγματα καταχρηστικής εφαρμογής

• Ρωσία: Νόμος του 2022 προβλέπει έως 15 χρόνια φυλάκιση για “ψευδείς ειδήσεις” σχετικά με τον πόλεμο στην Ουκρανία
• Κίνα: συλλήψεις δημοσιογράφων για «διάδοση φημών» και «διατάραξη κοινωνικής τάξης» (Committee to Protect Journalists, 2023).
• Ιράν: νέος νόμος ποινικοποιεί τις αναρτήσεις γυναικών χωρίς χιτζάμπ . 

Αυτό δείχνει πώς η «ασφάλεια» μπορεί να γίνει πρόσχημα για λογοκρισία και κοινωνικό έλεγχο, ειδικά όταν αποκτά διεθνή κάλυψη.

Οι συνέπειες

Η συνθήκη εισάγει τη λογική της «ψηφιακής κυριαρχίας» σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτό σημαίνει:

• μεγαλύτερη κρατική παρακολούθηση υπό την αιγίδα του ΟΗΕ,
• νομική κάλυψη για περιορισμό της πληροφορίας,
• και πιθανές πιέσεις σε δημοκρατικές χώρες να συνδράμουν «έρευνες» που παραβιάζουν ανθρώπινα δικαιώματα.  

Ποιοι υποστηρίζουν την συνθήκη του Ανόι

Πίσω από την Συνθήκη του Ανόι, ηγούνται η Ρωσία και η Κίνα, μαζί με το Ιράν, τις χώρες του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO) – Καζακστάν, Κιργιζία, Τατζικιστάν, Ουζμπεκιστάν – και τις μοναρχίες του Κόλπου (Σαουδική Αραβία, ΗΑΕ, Κατάρ, Ομάν, Μπαχρέιν).
Παράλληλα, Βραζιλία, Ινδονησία, Μεξικό και Νότια Αφρική έχουν εκφραστεί θετικά. 

Η στάση των ΗΠΑ και της Ευρώπης

Οι Ηνωμένες Πολιτείες ψήφισαν υπέρ του τελικού κειμένου τον Δεκέμβριο 2024, αλλά δεν σχεδιάζουν να επικυρώσουν τη συνθήκη (Politico, Nov 2024).
Η θέση τους είναι ότι έτσι διατηρούν ρόλο στη μετέπειτα εφαρμογή, χωρίς να δεσμευτούν νομικά.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, αντιθέτως, εμφανίζεται διχασμένη.
Η Κομισιόν πρότεινε την υπογραφή και επικύρωση στις 16 Ιουλίου 2025, αλλά οργανώσεις όπως η Human Rights Watch και η Electronic Frontier Foundation καλούν τα κράτη-μέλη να την απορρίψουν ή να επιβάλουν αυστηρές ρήτρες προστασίας.   

Προς μια «Κοινότητα με Κοινό Μέλλον» υπό επιτήρηση

Από το 2015, η Κίνα διεξάγει διπλωματική εκστρατεία για μία «Κοινότητα με Κοινό Μέλλον στον Κυβερνοχώρο» δηλαδή ένα δίκτυο κρατών που συμμερίζονται το μοντέλο ελεγχόμενου διαδικτύου.
Η Ρωσία, ήδη από το 2012, επιχειρεί να ενσωματώσει στις διεθνείς δομές την έννοια της «ψηφιακής κυριαρχίας», μετά τις διαδικτυακές διαδηλώσεις που την συντάραξαν εκείνη τη χρονιά.
Σύμφωνα με τον Ρώσο αξιωματούχο Πιοτρ Λίτβισκο, η νέα σύμβαση αποτελεί «ένα νέο καθολικό εργαλείο στη διάθεσή μας» για «την αντιμετώπιση του πληροφοριακού εγκλήματος» εναντίον του «μπλοκ των μη φιλικών κρατών»  δηλαδή των ΗΠΑ και των συμμάχων τους.

Τι μπορούμε να κάνουμε

1. Διαφάνεια και δημόσια συζήτηση. Καμία επικύρωση χωρίς κοινοβουλευτικό έλεγχο και διαβούλευση.
2. Στήριξη της Σύμβασης της Βουδαπέστης. Λειτουργεί ήδη, με σαφή ορισμό εγκλημάτων και εγγυήσεις δικαιωμάτων (Council of Europe, 2001).
3. Νομικές επιφυλάξεις (reservations). Οι δημοκρατίες μπορούν να υπογράψουν με περιορισμούς που αποκλείουν ρήτρες περιοριστικές για την ελευθερία λόγου και την έρευνα κυβερνοασφάλειας. 
4. Ανάθεση σε ανεξάρτητους οργανισμούς να παρακολουθούν τη νομοθετική εφαρμογή. 

Κλείνοντας

Ο κυβερνοχώρος έχει αποδειχθεί ήδη πολύ επικίνδυνος.
Η «Σύμβαση του Ανόι» όμως δεν έρχεται να διορθώσει αυτόν τον κίνδυνο, αλλά να τον νομιμοποιήσει. Να μετατρέψει τον κυβερνοχώρο σε ένα ψηφιακό τείχος του Βερολίνου με ότι συνεπάγεται αυτό για τον ελεύθερο κόσμο.

Το ζήτημα δεν είναι τεχνικό.  Είναι πολιτικό, νομικό και βαθιά ανθρώπινο και αγγίζει τις ζωές όλων μας. Σε ανατολή και δύση.